Zaprojektuj-Zbuduj a IPD

W minioną środę usiedliśmy wraz z mężem przy stole w kuchni na wieczorne pogaduchy w stylu „jak ci minął dzień kochanie? …”. Maciek opowiadał mi właśnie o swoich problemach w pracy i nagle od niechcenia rzucił pytanie: „Jak widzisz IPD na tle zadań realizowanych w formule zaprojektuj-zbuduj? ”. Niemal z automatu odpowiedziałam: „Nie widzę” … milczenie … obserwuję zdziwienie w oczach mojego męża (chyba dlatego, że zna moją fascynację IPD i zamiłowanie do zarządzania projektami) … zapanowała niezręczna cisza więc szybko pośpieszyłam z dalszymi wyjaśnieniami …  „nie przy takim podejściu do zarządzania projektami. Najpierw musiałoby się zmienić myślenie wieeeeeelu osób. Wszyscy myślą teraz o sobie, skupiają się na zachowaniu własnego stanowiska, pensji, bonusów, uznania i w to wkładają tyle życiowej energii, że najzwyczajniej w świecie nie starcza jej już na rzetelną pracę nad projektem. Nikt nie myśli o dobru projektu, o optymalizacji kosztów w całym cyklu realizacji, a już na pewno nie o późniejszych kosztach eksploatacji…” Na to moje oburzenie i wewnętrzny bunt, mój maż zareagował natychmiast: „Napisz o tym” …
Jak zrealizować projekt?

Z mojego doświadczenia, mając na uwadze schemat organizacji procesu inwestycyjnego możemy wyróżnić trzy podstawowe formuły:

• Zbuduj zwaną też Zaprojektuj – ofertuj – buduj
• Zaprojektuj-zbuduj
• PPP – Partnerstwo Publiczno Prywatne

Zgodnie z definicją jaką odnalazłam na wikipedii „zaprojektuj-zbuduj” [1] to metoda opracowania projektu, w której co do zasady odpowiedzialność spoczywa wyłącznie na barkach Generalnego Wykonawcy. Trudno się nie zgodzić z tym stwierdzeniem. Formuła ta wykorzystywana zarówno w przetargach publicznych jak i prywatnych w moim odczuciu jest daleka od doskonałości i paradoksalnie rodzi wiele zagrożeń nie tylko dla Generalnego Wykonawcy ale również dla Zamawiającego.

W tym miejscu pozwolę sobie na wypunktowanie ryzyk jakie niesie za sobą zastosowanie tej formuły, tak aby później móc się do nich odnieść, wyjaśniając gdzie w tym wszystkim miejsce na IPD.

Nowelizacja ustawy Prawo zamówień publicznych, dokonana ustawą z 12 października 2012 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 1271) wprowadziła nową definicję robót budowlanych. Od 20 lutego 2013 r., zgodnie z nowym brzmieniem art. 2 pkt 8 ustawy Pzp, przez roboty budowlane należy rozumieć wykonanie albo zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych lub obiektu budowlanego, a także realizację obiektu budowlanego, za pomocą dowolnych środków, zgodnie z wymaganiami określonymi przez zamawiającego.[2]. Taki zapis daje Zamawiającemu możliwość zdjęcia z siebie ryzyk ale również ogromu pracy związanego z etapem projektowym, co do zasady pozostaje w gigantycznej sprzeczności z ideą IPD* która promuje sprawiedliwy podział ryzyk i odpowiedzialności dla wszystkich uczestników procesu inwestycyjnego.

Zamawiający zgodnie z art. 31 ust. 2 ustawy Pzp, jeżeli przedmiotem zamówienia jest zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych w rozumieniu ustawy z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane, jest zobligowany do opisania przedmiotu zamówienia za pomocą programu funkcjonalno-użytkowego [3]. Stopień szczegółowości oraz realność zapisów PFU zależy wyłącznie od dobrej woli i profesjonalizmu osób odpowiedzialnych za organizację postępowania przetargowego. Na tym etapie dane mi było spotkać się zarówno z jasnym i przejrzystym programem funkcjonalno-użytkowym, który sporządzony był w oparciu o opracowaną wcześniej koncepcję projektową stanowiącą załącznik do dokumentacji przetargowej (jest to jednak rzadkie zjawisko) jak również z PFU stanowiącym pobożne życzenie Inwestora zbudowane w oparciu o wyobrażenia, a nie realne możliwości. Jakie to niesie za sobą skutki? Po pierwsze, pełną dowolność interpretacji zapisów PFU z obu stron, która może okazać się opłakana w skutkach zarówno dla Zamawiającego jak i GW. Jako GW mając dowolność interpretacji zapisów z pewnością skłonię się ku oszczędnościom kosztem jakości, byle tylko dopełnić okresu gwarancji. Nie mnie zastanawiać się np.  nad kosztami eksploatacji, serwisów czy funkcjonalności zaproponowanych rozwiązań. Brak szczegółowych wytycznych zawsze mogę zinterpretować na swoją korzyść. Z drugiej strony Zamawiający pozostawia sobie furtkę do kwestionowania zaproponowanych przez GW rozwiązań. Najprościej mówiąc, na etapie realizacji zawsze może zakwestionować rozwiązanie które przewidział GW a co gorsze na tej podstawie dokonał wyceny zadania. Dalej pozostaje już zaangażować dobrych prawników L

Kolejne zagadnienie to faktyczny a planowany koszt prac projektowych [4]. W tym miejscu mamy do czynienia z jednej strony z ryzykiem niedoszacowania kosztów prac projektowych  na etapie określania wartości zamówienia z drugiej strony z uwagi na wiodące kryterium oceny ofert (100% cena) szukaniu oszczędności przez GW** w tej sferze (czytaj: mniej doświadczone biuro mniejszy koszt). A gdzie w tym wszystkim miejsce na jakość, profesjonalizm, optymalizację rozwiązań? Mogą okazać się za drogie – to tylko mylne złudzenie, ale niestety często bierze górę nad zdrowym rozsądkiem.

Podsumowując – trudno dziwić się Zamawiającym, że coraz częściej korzystają z furtki jaką pozostawia im PZP***:

• objęcie jednym zamówieniem prac projektowych i budowlanych, a tym samym uniknięcie konieczności przeprowadzania dwóch odrębnych postępowań o udzielenie zamówienia
• opracowanie programu funkcjonalno-użytkowego niewątpliwie wymaga mniejszego nakładu sił, środków i czasu niż stworzenie dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych etc.
• w przypadku zamówień typu „zaprojektuj i zbuduj” obowiązek uzyskania decyzji, pozwoleń, uzgodnień i opinii zazwyczaj jest przerzucany na GW
• co więcej przepisy nie nakładają na Zamawiających jakichkolwiek obowiązków dodatkowej kontroli realizacji planowanej inwestycji czy to na etapie jej projektowania i przygotowania, czy też na etapie wykonywania prac budowlanych – pierwsza kontrola następuje na etapie odbioru końcowego prac budowlanych

W przypadku niektórych postępowań Zamawiający przy wyborze Wykonawcy kieruje się kryterium ceny oraz czasu przewidywanego na wykonanie zadania. I tak np. wyobraźmy sobie, ze Zamawiający ustala wagę dla zadania 60% cena, 40 % czas realizacji i podaje oczekiwany czas X m-cy, który w naszej ocenie jest już mocno zoptymalizowany. Jak zareagują Wykonawcy: a) mocną redukcją kosztów b) drastycznie skrócą czas realizacji. Otwartym pozostawiam pytanie: na ile prawdopodobne jest wykonanie zadania w tak okrojonym czasie i jak mocno GW liczy na późniejszą batalię prawników obu stron w celu nieustannego przeciągania czasu realizacji. Mistyfikacja? W mojej ocenie inaczej nie można tego nazwać, a jednak rzeczywistość utwierdza mnie w przekonaniu że lubimy żyć w świecie ułudy. Szkoda tylko, że kosztuje to tak wiele pieniędzy, nerwów i czasu. Zdrowy rozsądek podpowiada wspólnie omówić realny plan działania: czas, koszt, zagrożenia – ale gdzie w tym fun 😉  ?

Gdzie w tym całym bałaganie miejsce na IPD? W moim odczuciu bez zmian legislacyjnych oraz zmian przyzwyczajeń i świadomości ludzi nie mamy o czym mówić.  Większa szansa rysuje się w odniesieniu do procedur prowadzonych przez Inwestorów prywatnych, ale i ich podejście pozostawia wiele do życzenia. Zaskakujące jest jak miejscami podobna jest metodologia działania w przypadku Zamawiającego prywatnego i publicznego. Tylko nieliczni Inwestorzy prywatni rozumieją potęgę zaangażowania się od początku na poważnie w realizację zadania, realistycznego podejścia do tematu, wzajemnego zaufania i szacunku pomiędzy stronami postępowania i wspólnej walki o dobro zadania. Niestety można ich policzyć na palcach jednej ręki, nad czym osobiście mocno ubolewam…

W obliczu powyższych słów, w miejsce autorskiego wywodu na temat przewagi IPD nad współczesnym modelem zarządzania procesem projektowym  pozwolę sobie przypomnieć definicje IPD oraz główne zasady:

IPD – Zintegrowana Realizacja Projektu opiera się na współpracy, która z kolei opiera się na zaufaniu. Skutecznie zorganizowana, oparta na zaufaniu współpraca zachęca strony do skoncentrowania się na efektach projektu, a nie na indywidualnych celach. Osiągnięcie korzyści z IPD wymaga, aby wszyscy uczestnicy projektu przyjęli następujące zasady Zintegrowanej Realizacji Projektu. [5]

1. Wzajemny szacunek i zaufanie
2. Wzajemne korzyści
3. Wczesne zdefiniowanie celu
4. Wczesne zaangażowanie kluczowych uczestników
5. Jasno określone standardy i otwarta komunikacja
6. Wysoka wydajność
7. Wykorzystanie odpowiednich technologii
8. Organizacja i przywództwo

Po przeczytaniu definicji i zasad IPD niech każdy z nas porówna ile z nich jest stosowanych w realizowanych inwestycjach i spróbuje sam sobie odpowiedzieć na pytanie „jaka jest przyszłość IPD w Polsce” i „jak wiele jeszcze musi się zmienić w ludzkiej świadomości i podejściu do zarządzania, żebyśmy mogli z dumą powiedzieć, że ZARZĄDZAMY PROCESEM PROJEKTOWYM a nie tylko próbujemy jakoś to przeżyć i dobrnąć do końca?”.

Bibliografia
* IPD – Integrated Project Delivery / Zintegrowany Proces Realizacji Projektu więcej na :
http://www.bimblog.pl/2013/01/integrated-project-delivery-ipd-zintegrowany-proces-inwestycyjny-cz-1/
http://www.bimblog.pl/2013/02/integrated-project-delivery-ipd-zintegrowany-proces-inwestycyjny-cz-2/
** GW  -Generalny Wykonawca
*** PZP –  Prawo Zamówień Publicznych
[1] http://en.wikipedia.org/wiki/Design%E2%80%93build
[2] http://www.portalzp.pl/aktualnosci/zamowienia-typu-zaprojektuj-i-buduj-wedlug-nowych-zasad-1282018/
[3] http://www.lex.pl/du-akt/-/akt/dz-u-04-202-2072
[4] http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20041301389
[5] “Integrated Project Delivery: A Guide”. American Institute of Architects 2007 version 1. Retrieved 2008-11-13

Katarzyna Orlińska-Dejer
www.bimklaster.org.pl/